Jak wynika z analiz międzynarodowej Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) opublikowanych w 2019 r. i prowadzonych w oparciu o badanie umiejętności osób dorosłych (PIAAC) około 31% pracowników w Polsce jest narażonych na wysokie ryzyko automatyzacji zajmowanych przez nich miejsc pracy, a kolejne 20% stoi w obliczu istotnych zmian zadań zawodowych z powodu automatyzacji. Co z tego wynika? Dlaczego te dane są istotne dla współczesnych uczniów, a także ich rodziców?
Młodzi ludzie najczęściej bezpośrednio po ukończeniu szkoły chcą podjąć pracę zarobkową, zgodną
z ich zainteresowaniami oraz kompetencjami. Największe szanse na znalezienie atrakcyjnego zatrudnienia mają ci, którzy są odpowiednio przygotowani. To dlatego, tak ważne jest, żeby uczniowie kształcili się w adekwatnie dobrany sposób, z uwzględnieniem procesu szybko postępujących zmian technologicznych.
Umiejętności STEM odpowiedzią na lukę technologiczną
W związku z ciągłym wdrażaniem innowacji cyfrowych, takich jak m.in. uczenie się maszyn, big data czy sztucznej inteligencji, na rynku pracy istnieje silne zapotrzebowanie na pracowników z umiejętnościami STEM (z ang. Science, Technology, Engineering, Mathematics). Niedobór tych kompetencji szacuje się na około 85 milionów pracowników w 2030 roku.
Pomimo faktu, że Polska powinna skupić działania na promowaniu umiejętności STEM, co po części się dzieje poprzez subsydiowanie kierunków zamawianych w obszarach nauk ścisłych, statystyki pokazują, że popularność tych kierunków uniwersyteckich w naszym kraju maleje.
Niedostosowanie metod nauczania w USA
Badania wskazują, że problem niedostosowania do współczesnych realiów nauczania ma miejsce również w USA, gdzie na poziomie nauki szkolnej trudne koncepty nauk ścisłych podawane są uczniom w sposób instruktażowy i teoretyczny, kładący nacisk na ich zapamiętywanie, bez doświadczalnego zrozumienia. Tymczasem prawa fizyczne często bywają niezrozumiałe, dopóki ich nie doświadczymy empirycznie.
Szkoła średnia – odpowiedni moment na wybór kierunku nauki
Liceum to dobry moment na podjęcie decyzji o wyborze nauki, którą uczeń chciałby kontynuować
i rozwijać na studiach wyższych. Jednak decyzja o wyborze kierunku nauki powinna być oparta nie tylko na intuicji, ale również na orientacji chociażby w sytuacji ekonomiczno-gospodarczej. Z tego względu, młodym ludziom nie posiadającym doświadczenia, często trudno jest podjąć ją samodzielnie. To dlatego, w tak znaczącym momencie życia dorastających dzieci, szczególną rolę odgrywają ich rodzice – w dużej mierze to od nich zależy czy i w jaki sposób ich pociechy odniosą życiowy sukces.
W tym procesie niezwykle przydatne jest uczestniczenie w programie nauczania, który będzie w stanie sprostać wysokim wymaganiom obecnego i przyszłego rynku pracy. Takim środkiem niewątpliwie jest właściwie przekazany model nauczania STEM, który pozwala w przyswajalny, a także naturalny sposób zgłębić tajniki m.in. nowoczesnych technologii.
Dwa różne podejścia pedagogiczne do nauczania
Zasadniczo można rozróżnić dwa podejścia pedagogiczne do uczenia się:
- instruktażowe i konsumpcyjne , w którym uczeń jest postrzegany jako puste pudełko, do którego nauczyciel, odbierany jako skrzynka z wiedzą, powinien przetransmitować dane instruując ucznia. Następnie uczeń wiedzę tą konsumuje, czyli wgrywa na swój tak zwany twardy dysk. Potem wkracza do świata, doświadcza i aplikuje otrzymaną bazę wiedzy, wyciągając ją ze swojej pamięci w taki sposób i w takich sytuacjach, w których miała ona być aplikowana;
- doświadczalne i produkcyjne, kiedy to uczeń najpierw zdobywa doświadczenie w otaczającej go rzeczywistości, a następnie analizuje to, co przeżył oraz uaktualnia swój twardy dysk o nowe dane. Uczenie doświadczalne często występuje pod nazwami: inquiry learning, experiential learning oraz project-based learning – PBL.
Konstrukcjonizm w uczeniu – skuteczna nauka odkrywania
W nurcie nauczania przez doświadczenie dużą popularnością cieszy się konstrukcjonistyczne uczenie się, w którym istotą jest fakt, że człowiek najlepiej uczy się gdy uzewnętrznia własne pomysły na drodze ich budowania, konstruowania czy fabrykowania. Nauka jest w takiej sytuacji procesem tworzenia i produkowania, a nie konsumowania.
W tworzeniu trzeba przejść przez wiele etapów – od faz planowania i wyobrażenia umysłowego swojego pomysłu, poprzez przeniesienie go do reprezentacji 2D i następnie 3D, gdzie pomiędzy tymi wszystkimi etapami skrywa się dużo pożytecznych i edukacyjnych skutków ubocznych i wewnętrznej motywacji.
Taką właśnie pedagogikę, Seymour Papert, sławny matematyk i pionier nauki konstrukcjonistycznej, wskazuje jako najlepszy sposób na uczenie nauk ścisłych. Filozofia konstrukcjonizmu i jej najnowsza odmiana – maker movement – kładzie nacisk na rolę doświadczania, odkrywania, wymyślania
i produkowania w procesie uczenia się.
Makerspaces, czyli otwarte przestrzenie projektowe
W Stanach Zjednoczonych istnieją miejsca, w których uczniowie bardzo efektywnie przyswajają wiedzę STEM. Są to tak zwane makerspaces, czyli przestrzenie projektowe i twórcze, w których użytkownicy uczą się na drodze konstruowania i uzewnętrzniania własnych pomysłów do postaci fizycznych lub cyfrowych produktów opartych na własnych zainteresowaniach.
Te otwarte przestrzenie, działające w szeroko pojętym nurcie maker movement, cechują się następującymi zasadami:
- nauka jest zdefiniowana jako projektowanie i konstruowanie pomysłów do ich fizycznych lub cyfrowych reprezentacji (artefaktów, produktów),
- w procesie tworzenia, oprócz intelektualnego potencjału człowieka, wykorzystywane są również jego umiejętności motoryczne i wrażliwość sensoryczna,
- wiedza, którą uczeń przyswaja nie jest wyizolowana w osobnych przedmiotach (jak na przykład fizyka, chemia, matematyka, itp.) lecz jest multidyscyplinarna,
- czas spędzany w makerspace jest bardziej skupiony na procesie tworzenia, niż na produkcie końcowym,
- uczniowie korzystają z narzędzi technologicznych i fabrykacyjnych, żeby uzewnętrznić projekty do postaci trójwymiarowej konstrukcji cyfrowej lub fizycznej,
- pozytywnym skutkiem ubocznym procesów twórczych jest zdobywanie umiejętności rozwiązywania problemów, wyciąganie użytecznych wniosków z popełnianych błędów, wytrwałość i zawziętość, nastawienie na rozwój, wewnętrzna motywacja, umiejętność współpracy z innymi ludźmi, a także poznawanie nowych technologii.
Rozwój i sukces w polskiej edukacji– jak to wygląda w praktyce?
Mimo, że większość polskich nauczycieli deklaruje posługiwanie się konstrukcjonizmem w uczeniu, w praktyce szkolnej obserwujemy zupełnie odwrotną sytuację, a mianowicie dominację nauczania teoretycznego i instruktażowego. Warto przy okazji dodać, że używanie przez nauczycieli narzędzi technologicznych podczas lekcji jest ograniczone wyłącznie do zajęć informatycznych.
Jak zatem stworzyć podstawy do rozwoju potrzebnych umiejętności i tym samym stworzyć szanse do osiągnięcia sukcesu zawodowego nastolatków?
Konieczne jest wdrożenie takich programów nauczania, które zachęcają do zgłębiania obszaru STEM oraz nowoczesnych technologii, a także stoją w zgodzie z zasadami pedagogiki konstrukcjonistycznej
i maker movement. Chodzi tu więc o zainicjowanie takiego planu zajęć, w którym uczeń wejdzie w rolę praktycznego twórcy i konstruktora.