Rozwój dziecka to ciągły i złożony proces, na który wpływ mają różnorodne czynniki. Zarówno nauczyciele, jak i rodzice biorą czynny udział w tym procesie i powinni inspirować młodych ludzi do kształcenia. Doskonałym źródłem informacji, jak stymulować dzieci do nauki są teorie Lwa Wygotskiego, wybitnego rosyjskiego psychologa i pedagoga. Jego poglądy wyprzedziły bowiem swoje czasy i zrewolucjonizowały podejście do nauczania. Co odkrył ten znamienity naukowiec i jakie były jego spostrzeżenia na temat uczenia się?
Lew Wygotski – kontrowersyjny Mozart psychologii
Lew Siemionowicz Wygotski urodził się 5 lub 17 listopada 1896 roku w rosyjskiej Orszy, a obecnej Białorusi i jest uznawany za jednego z najpopularniejszych psychologów na świecie. Był również pedagogiem i profesorem Moskiewskiego Instytutu Psychologii Eksperymentalnej.
Brytyjski naukowiec Stephen Toulmin nadał temu niezwykłemu rosyjskiemu profesorowi przydomek „Mozart psychologii”, z racji zbieżności biograficznej tych dwóch osobowości. To dlatego, że zarówno Wygotski, jak i Mozart odeszli przedwcześnie, ale pozostawili po sobie spektakularny dorobek naukowy.
Jeśli chodzi o Wygotskiego to zmarł w wieku 37 lat na gruźlicę. Jego twórczość pisarska, która powstała w ciągu zaledwie 10 lat obejmuje aż 270 prac. Imponujące ilościowo i jakościowo dzieła naukowe nie były początkowo doceniane przez ówczesne władze, czyli Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), a ich publikacja i cytowanie zostały na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku zabronione.
Mimo to, w 1926 roku naukowiec stworzył laboratorium do badania dzieci nieprawidłowo rozwijających się, które stały się zalążkiem Eksperymentalnego Instytutu Defektologicznego, kierowanego przez niego aż do śmierci. Prace rosyjskiego profesora zostały rozpowszechnione w Stanach Zjednoczonych dopiero w latach 70-tych XX wieku i są do dziś rozwijane, a także stanowią inspirację dla współczesnych projektów badawczych w wielu krajach na całym świecie.
Teoria Social Learning, czyli podejście socjokulturowe do uczenia się
W koncepcji Lwa S. Wygotskiego uczenie się to fundamentalne, kluczowe pojęcie dla zrozumienia kulturowego i społecznego aspektu ludzkiego życia.
Zdaniem naukowca uczenie się jest przede wszystkim:
- aktywnością ucznia i nauczyciela w strefie rozwoju;
- zmianą w relacjach umysł-świat;
- procesem społecznym;
- mediowaniem znaczeń ( a w konsekwencji przyjęciem specyficznych strategii nauczania-uczenia, tj. budowanie rusztowania scaffolding, upośredniane uczenie, MLE – mediated learning experience);
- procesem opanowywania narzędzi kulturowych, wśród których specyficzną rolę pełni język oraz umiejętność korzystania z niego.
Zone of proximal development, czyli strefa najbliższego rozwoju dziecka
Według Lwa Wygotskiego nową wiedzę najlepiej zdobywa się w tak zwanej „strefie najbliższego rozwoju” (z ang. zone of proximal development).
„Istotną cechą nauczania jest to, iż tworzy strefę najbliższego rozwoju dziecka, czyli daje początek wielu wewnętrznym procesom rozwoju, uruchamia te procesy, na razie dostępne dziecku tylko w sferze obcowania z otoczeniem i współpracy z kolegami, a potem po przejściu rozwoju wewnętrznego stające się wewnętrznym dorobkiem samego dziecka. (…) procesy rozwoju idą w ślad za procesami nauczania, które tworzą strefę najbliższego rozwoju” – uważał Wygotski.
Strefa ta obejmuje zadania, które nie mogą być wykonane przez dziecko samodzielnie, ale jest ono
w stanie im sprostać z niewielkim wsparciem osoby dorosłej. Chodzi tu o obszar jeszcze nieznany dla dziecka, ale dostępny dla jego możliwości. Zadania stawiane dziecku, które stanowią strefę najbliższego rozwoju są dla niego wyzwaniem. Dzięki temu młody człowiek może się stale rozwijać,
a także ma poczucie satysfakcji.
Wygotski podkreślał również szczególną rolę zabawy w procesie uczenia się: „zabawa tworzy strefę bliskiego rozwoju dziecka. To właśnie w trakcie zabawy dziecko zawsze zachowuje się ponad swój wiek, wychodzi poza swoje codzienne zachowania, jest twórcze i kreatywne” – powiedział podczas jednego z wykładów.
Nauczyciel i jego kluczowa rola w procesie edukacji
Uczenie się w koncepcji Wygotskiego jest aktywnością, w którą zaangażowany jest zarówno uczeń, jak i nauczyciel.
Zdaniem Wygotskiego pedagog odgrywa kluczową rolę w edukacji dziecka i tak powinien organizować zajęcia, by nakłaniać dziecko do podejmowania zadań przekraczających nieco jego obecne możliwości. Naukowiec wprowadził dwie główne zasady, według których rozwój poznawczy jest ograniczony do pewnego stopnia lub w pewnym zakresie, w każdym wieku jednostki i wymaga interakcji społecznych.
Naukowiec użył też charakterystycznego pojęcia more knowledgeable other (MKO), czyli Bardziej Kompetentnych Innych, w odniesieniu do tych, którzy mają istotny wpływ na rozwój młodych ludzi. Takie osoby są partnerami w rozwoju dziecka – wspierają, poszerzają i porządkują wiedzę oraz doświadczenie młodego człowieka w zakresie określonych kompetencji.
Można śmiało powiedzieć, że Lew Wygotski dokonał rewolucji w podejściu do psychologii rozwojowej. Jego odważna teoria kulturowo-historyczna stała się źródłem cennych informacji do dalszych badań podejmowanych obecnie w wielu krajach na całym świecie.
I co istotne – był pierwszym z rosyjskich psychologów, który docenił rolę problemu świadomości w psychologii. W swoich pracach podkreślał ogromny wpływ narzędzi w procesie rozwoju człowieka, a także społecznych czynników warunkujących progres młodych ludzi.